مثنوی و هرمنوتیک

مقوله ی فهم و تأویل ، قدمتی به درازنای تاریخ بشری دارد . هرکودکی از اوان تولد ، در پی فهم و شناخت برمی آید ، اما پیشینه ی هرمنوتیک و تأویل ، از جهت تاریخی آن در غرب ، به مباحث افلاطونی و ارسطویی و تفسیر کتاب مقدس و در حوزه اسلامی به تفسیر قرآن بر می گردد . از طرفی مثنوی ، جزء متونی است که قابل تأویل و تفسیراست و متنی باز و نوشتنی محسوب می شود . تفاسیر متعددی که بر مثنوی نوشته شده است ، دلیلی بر این مدعی است . همچنین مثنوی را قرآن مدل و تفسیری از قرآن دانسته اند و از جانب دیگر خود مولانا اندیشمندی است که نظرات زیادی درباره ی فهم ، تأویل ، تفسیر ، نقش زبان در فهم و... دارد و از سویی دست به تأویل های بی شمار از آیات ، احادیث ، قصص و... می زند . این موارد و لزوم پرداختن به هرمنوتیک در ادبیات فارسی به عنوان یکی از رویکردهای نقد ادبی و علاقه ی خاص این جانب به مولانا ، باعث انتخاب این موضوع میان رشته ای شد که از سویی به حیطه ی فلسفه و از جانبی به ادبیات مربوط می شود . البته اهمیّت پرداختن به داشته های غنیّ فرهنگ ایرانی-اسلامی خودمان در حوزه ی علوم انسانی نیز از دلایل موجّهِِ پرداختن به چنین موضوعاتی است . این پایان نامه شامل دو کتاب یا بخش اصلی خواهد بود : 1- معرفی هرمنوتیک شامل : سیر تاریخی هرمنوتیک از دوره ی باستان تا رسیدن به هرمنوتیک نوین شلایر ماخر و سپس هرمنوتیک فلسفی و معرفی اندیشمندان برجسته ی این حوزه ها وپرداختن به مهمترین مباحث و جریان های هر کدام . 2- بررسی مثنوی به مثابه ی یک متن و استخراج نظریات تأویلی و فهم محورانه در خلال شش دفتر آن و دسته بندی و مقایسه ی آن ها با نظریات هرمنوتیک و نتیجه گیری : با توجه به حجم فراوان نظریات تأویلی ، تفسیری ، فهم محورانه و زبان شناسانه در مثنوی می توان مولانا را از اندیشمندان تاریخ هرمنوتیک به حساب آورد . هرمنوتیک او آمیخته ای از نظریات ثکثر گرا و مولف محور است که باید در زمینه ی اصلی آن یعنی تفکر وحدت وجودی فهمیده شود . او همان گونه که در قصه ی"اختلاف کردن در چگونگی و شکل پیل" می گوید به کثرت فهم ها معتقد است لیکن این تکثّر در نهایت می تواند با روشن شدن شمعی که همان بهره بردن از ابزار دل و شهود در کنار ابزارهای حسّی و عقلی است ، به وحدت و وصول به حقیقت یگانه منجر شود. با این حال نباید فراموش کرد که راه وصول به حقیقت در دیدگاه مولانا راهی بس دشوار است که باید با خوف و رجای توئمان طی شود و مکتوم بودن حقیقت و به تبع آن ، در راه بودن و سلوک دائمی ، بخشی از هدف نهایی است که باعث تمایز مجاهدین از قاعدین می گردد . پس تکثّرگرایی حقیقت محور و هدفمند مولانا ، قابل مقایسه با کثرت گرایی هرمنوتیک فلسفی که گاه به انکارحقیقت ، پوچی و بی هدفی منجر می شود نیست . این گونه هرمنوتیک اگر ازسوء استفاده ی جزم اندیشانی که حقیقت نهایی را از آن خود می دانند و از بی قیدی تکثرگرایانی که معتقد به هیچ حقیقتی نیستند مصون بماند ، می تواند باعث فهمی آگاهانه تر و فربه تر شده و نهایتا به پویایی و سعادت بشری منجر شود .